Ουτοπία, δυστοπία, πραγματικότητα

 

Εξ αφορμής της (επαν-)ανάγνωσης του περίφημου "1984" του Όργουελ, στο πλαίσιον της συμμετοχής στη λέσχη βιβλίου, έμπνευση της Beatrix, να πούμεν λλία λόγια για την δυστοπίαν (αφού το "1984" είναι τούτον που λαλούμεν "δυστοπικόν" έργον), την ουτοπίαν τζ̆αι ποιαν σχέσην έχουν με την πραγματικότηταν.

Δυστοπία εν ολίγοις εν έναν αρνητικόν μελλοντικόν σενάριον. Μια κατάσταση όπου ούλλα έχουν "στραβώσει", τουλάχιστον σε σχέσην με το τι ισχύει σήμερα. Για παράδειγμαν, γίνεται πυρηνικός πόλεμος, ή κτυπά τη Γην μετεωρίτης, ή επικρατεί μια παγκόσμια τυρραννία τύπου "μεγάλου αδερφού" κλπ.
Αντίστοιχα, ουτοπία εν μια κατάσταση όπου τα πράματα έχουν πάει τόσον καλά που καταντούν εξωπραγματικά, ονειρικά τζ̆αι - ρεαλιστικώς ομιλούντες - ανέφικτα. Εν ενδιαφέρον ότι ο όρος "ουτοπία" προέρχεται που το ομώνυμον έργον του Τόμας Μορ, στο οποίον προσπαθεί να σκιαγραφήσει την ιδανικήν πολιτείαν, όπως έκαμεν ο Πλάτωνας στην εποχήν του.

Η ουτοπία δηλαδή προσομοιάζει με έναν όνειρον, ενώ αντίστοιχα η δυστοπία με έναν εφιάλτην. Στην βραχύβιαν ζωήν του αθρώπου, τούτον που αντιλαμβάνεται ως "πραγματικότητα" μπορεί εν δυνάμει να προσεγγίσει είτε την μιαν κατάστασην είτε την άλλην. Για παράδειγμαν, κάποιος που εγεννήθηκεν αρχές του 20ου αιώνα τζ̆αι επέθανεν στα τέλη του ή τες αρχές της νέας χιλιετηρίδας, κάπου στον λεγόμενον "δυτικόν κόσμον", πρέπει να έζησεν μιαν αλληλουχίαν κοσμοϊστορικών γεγονότων τζ̆αι εξελίξεων, οι οποίες ήταν είτε εντυπωσιακά θετικές (π.χ. μεγάλες τεχνολογικές ανακαλύψεις), είτε φρικτά αρνητικές (παγκόσμιοι πόλεμοι). Αντίστοιχα όμως, ένας συνότζ̆αιρος άθρωπος, μέλος φυλής νομάδων στην έρημον της Καλαχάρι στην Αφρικήν, μπορεί να μεν επήρεν είδησην που μεγάλον μέρος τούτων των καταστάσεων, τζ̆αι η ζωή του να επαρέμεινεν επί της ουσίας η ίδια, που την γέννησην ως τον θάνατον του.

Εφόσον όμως εγώ προσωπικά είμαι "δυτικός" άθρωπος, μπορώ να διαλογιστώ για το πως επιδρά τόσον η έννοια της ουτοπίας όσον τζ̆αι η έννοια της δυστοπίας στην συνολικήν θεώρησην της πραγματικότητας, παρελθοντικής, παρούσας αλλά - κυρίως - τζ̆αι μέλλουσας.

Το κυριόττερον που έχω καταλάβει είναι ότι η πραγματικότητα ουδέποτε εξελίσσεται ατόφια σε ουτοπίαν ή δυστοπίαν. Αφού τούτες οι θκυό έννοιες εμπεριέχουν την ιδιότηταν του ονείρου, καλού ή κακού, ουσιαστικά απέχουν μονίμως που τούτον που τελικά συμβαίνει, το οποίον έννεν ποττέ άσπρον ή μαύρον, αλλά άπειρες διαβαθμίσεις του γκρίζου. 

Παραμένει όμως μια κύρια ιδιότητα τζ̆αι εν τέλει δύναμη του αθρώπου η δυνατότητα του να φαντάζεται τζ̆αι να ονειρεύκεται. Εν στοιχείον που ορισμένοι θεωρούν καθοριστικόν ως αίτιον που εθρονιάστηκεν στην κορυφήν της τροφικής αλυσίδας του πλανήτη. Τζ̆αι ως εκφάνσεις τούτης της δυνατότητας, τόσον η δυστοπία όσον τζ̆αι η ουτοπία έχουν να παίξουν σημαντικόν ρόλον. Η πρώτη στο να μας κάμει πιο συνετούς, προσεκτικούς τζ̆αι ευγνώμονες στο τι έχουμεν σήμερα, ώστε να το προστατέψουμεν καλλύττερα. Τζ̆αι η δεύτερη στο να συνεχίσουμεν την αέναην, ουσιαστικά, προσπάθειαν μας να βελτιωθούμεν, στο κατά δύναμην.

Ώσπου να αποφεύγουμεν τες δυστοπίες τζ̆αι να ψάχνουμεν τες ουτοπίες, πατώντας γερά στην πραγματικότηταν, stay cool and keep rocking!

Ο εχθρός της θρησκείας

Θωρούμεν συνέχεια στες ειδήσεις ή θκιαβάζουμεν γενικώς για το πως ο άθρωπος φανατίζεται τζιαι σκοτώνει ο ένας τον άλλον λόγω των διαφόρων θρησκειών, ή ακόμα τζιαι των διαφόρων δογμάτων εντός της ίδια της θρησκείας. Θα ελάλεν κάποιος ότι ο μεγαλλίττερος εχθρός μιας θρησκείας εν μια άλλη θρησκεία, ή γενικά οι άλλες θρησκείες. Εγώ πάλε θεωρώ ότι οι θρησκείες μεταξύ τους, μια χαρά τα περνούν, παρά τες εκατόμβες νεκρών που προκαλούν. Ο πραγματικός εχθρός της θρησκείας είναι αφενός η ελευθερία επιλογής τζιαι αφετέρου η επιλογή της προσωπικής πίστης έναντι του εξουσιαστικού εποικοδομήματος που αποτελεί η θρησκεία. Στο βιβλίον "Ουτοπία", του Τόμας Μορ, (16ος αιώνας) ήβρα έναν ωραίον απόσπασμαν που περιγράφει γλαφυρά για το πως η "αθεϊα" (που επ'ουδενί εν σημαίνει απόρριψη της προσωπικής πίστης) εν ο πιο κατάπτυστος αντίπαλος κάθε θρησκείας:

"Ο Ούτοπος θέσπισε αυτούς τους νόμους όχι απλώς για το καλό της ειρήνης, που έβλεπε να υπονομεύεται ολοκληρωτικά από τις συνεχείς συγκρούσεις και το αδιάλλακτο μίσος, αλλά θεώρησε ότι με αυτό το διάταγμα (σ.σ. ανεξιθρησκεία) βοηθούσε την ίδια τη θρησκεία. Σε αυτά τα θέματα δεν βιάστηκε να αποφασίσει, επειδή δεν ήταν σίγουρος ότι ο θεός επιθυμεί πολλά και ποικίλα είδη θρησκείας, και έτσι ενέπνεε διαφορετικούς ανθρώπους να έχουν διαφορετικές απόψεις. Από την άλλη μεριά ήταν απόλυτα σίγουρος ότι ήταν ανόητα αλαζονικό για κάποιον να επιβάλλει στους άλλους τη συμμόρφωση σύμφωνα με τα δικά του πιστεύω χρησιμοποιώντας απειλές και βία. Εύκολα διαπίστωσε ότι αν μια θρησκεία είναι πραγματικά αληθινή και οι υπόλοιπες είναι ψεύτικες, η αλήθεια αργά ή γρήγορα θα λάμψει και θα επικρατήσει με τη δική της φυσική δύναμη, εάν οι άνθρωποι σκεφτούν το θέμα με λογική και μετριοπάθεια. Αλλά αν αποφασίσουν με συγκρούσεις και φασαρίες, καθώς οι χειρότεροι άνθρωποι είναι πάντα οι πιο ισχυρογνώμονες, η καλύτερη και η πιο ιερή θρησκεία στον κόσμο θα γεμίσει από ανόητες προλήψεις όπως το στάρι πνίγεται από τα αγκάθια και τα βάτα. Άφησε, λοιπόν, το όλο θέμα ανοικτό επιτρέποντας σε κάθε άνθρωπο να πιστέψει ότι θέλει. Η μοναδικά εξαίρεση ήταν ένας ιερός και αυστηρός νόμος εναντίον όποιου θα ήθελε να εξευτελίσει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια θεωρώντας ότι η ψυχή χάνεται μαζί με το σώμα ή ότι το σύμπαν κυβερνάται από τυφλή τύχη και όχι από τη θεία πρόνοια.
Έτσι πιστεύουν ότι μετά το θάνατο οι αμαρτίες τιμωρούνται και οι αρετές επιβραβεύονται. Όποιος αρνείται αυτή την άποψη δεν θεωρείται ότι ανήκει στο ανθρώπινο είδος, καθώς υποβιβάζει την ανώτερη φύση της ψυχής στο επίπεδο του σώματος των θηρίων.....Για το λόγο αυτό, σε έναν τέτοιο άτομο δεν αποδίδονται τιμές, δεν του εμπιστεύονται δημόσια αξιώματα και δεν έχει ευθύνη για δημόσιες υποθέσεις. Αυτό το άτομο γενικά θεωρείται ποταπό και άχρηστο."

Λαλεί τζιαι άλλα ο Τόμας, αλλά η ουσία των αντιλήψεων του, που ακόμα τζιαι σήμερα αντικατοπτρίζουν την στάσην κάθε θρήσκου απέναντι στο "παράδοξον" της αθεϊας, παρουσιάζεται εξόχως παραστατικά. Σημειώστε ότι ο Τόμας Μορ ήταν "ευλαβής καθολικός", με αποτέλεσμαν να αντισταθεί στα σχέδια του τότε βασιλιά της Αγγλίας για απόσχισην που την Ρώμη τζιαι να του κόψουν την κκελλέν του. Η "Ουτοπία" του όμως θεωρείται κεφαλαιώδες έργον τζιαι έshιει επηρεάσει μεγάλα κεφάλια τζιαι κινήματα ανά τον κόσμον, ενώ η ίδια η λέξη επροήλθεν που δαμέ, ασχέτως του νοήματος που έshιει σήμερα.

Φυσικά ο Τόμας, όπως τζιαι ο μέσος θειστής, αποτυγχάνει να αντιληφθεί τι σημαίνει πραγματικός άθεος. Ο πραγματικός άθεος ουσιαστικά ΔΕΝ έshιει άποψην για το μεταφυσικόν. Ούτε τον απασχολεί. Ούτε θέλει να πείσει άλλους. Ο άθεος που τα κάμνει τούτα απλά αντικατέστησεν την μιαν θρησκείαν με μιαν άλλην. Ούτε ο μέσος άθεος θεωρεί ότι η δημιουργία του σύμπαντος οφείλεται σε "τυφλήν τύχην". Ο πραγματικός άθεος δεν τραβά κανέναν ζόριν με το να πιστέυκει ο καθένας σε αόρατους φιλαράκους στον ουρανόν, φτάνει να μεν τον βλάφτει άμεσα ή έμμεσα. Τζιαι πάνω που ούλλα, ο πραγματικός άθεος ποττέ, μα ποττέ, εν θα επιβάλει σε άλλους "πίστην χωρίς τεκμηρίωσην" τζιαι "δόγμαν τελετουργιών". Ο πραγματικός άθεος, τέλος, είναι ο πιο μεγάλος εξυμνητής τζιαι ανορθωτής της παρούσας υπόστασης του αθρώπου, αφού δεν τον απασχολεί τι γίνεται μετά θάνατον, ούτε προσπαθεί να παρηγορήσει τον άρρωστον, αλλά να πάρει το μέγιστον που την μοναδικήν, σίγουρην παρουσίαν μας σε τούτον το σύμπαν.

Αν τηρεί τούτα τα χαρακτηριστικά, ο πραγματικός άθεος είναι όντως ο "απόλυτος εχθρός" κάθε θρησκείας, γιατί αποτελεί παράγονταν διάβρωσης του εξουσιαστικού της εποικοδομήματος. Τζιαι γω, αν ήμουν "άσπιλος ηγέτης" θρησκείας, έτσι αθρώπους θα εστόχευα. Για την ώραν, οι θρησκείες, τζιαι τα κρατικά εποικοδομήματα τους επικρατούν στον πλανήτην Γη, τζιαι εν ο κύριος λόγος που ακόμα σφαζούμαστεν αλέστα τζιαι θέτουμεν την ύπαρξην μας ως είδος σε κίνδυνον. Είναι σε υποχώρησην σαφώς, αλλά είμαστεν ακόμα μακριά που έναν κόσμον πραγματικά ελεύθερον που δόγματα τζιαι εξουσίες. Μόνον ο χρόνος μπορεί να δείξει αν θα το ξορτώσουμεν. Η αρχή πάντως γίνεται μέσα που την μόρφωσην, την πληροφόρησην τζιαι την διαρκήν αμφισβήτησην των πάντων. Εν υπάρχει άλλος δρόμος.

Ώσπου να ελευθερωθούμεν, stay cool and keep rocking!

Που ουτοπίαν σε ουτοπίαν

Η συγκεκριμένη λέξη αν αθθυμούμαι καλά εδιατυπώθηκεν που κάποιον συγγραφέαν τζιαι υποδηλώνει κάτι το ιδανικόν τζαι συνάμα ανέφικτον. Φυσικά, όπως σε ούλλα τα φιλοσοφικά θέματα, υπάρχει ο κίνδυνος να μπλέξεις με τες έννοιες τζιαι να καταντήσει η διεργασία γλωσσικός διαγωνισμός. Πάραυτα, για μέναν η συγκεκριμένη λέξη σημαίνει θκιό κυρίως πράματα:

1) Όνειρο

2) Στόχος

Η πρώτη έννοια αμφισβητεί το "ανέφικτον" της ουτοπίας. Αν μπορείς να "ονειρευτείς" κάτι, εν σημαίνει ότι, κατά κάποιον τρόπον, ήδη υπάρχει στο μυαλό σου; Έννεν γεγονός ότι ούλλα τα επιτεύγματα στην βραχύβιαν ύπαρξην του αθρώπου στο σύμπαν εβασιστήκαν σε μιαν σκέψην κάπου σε έναν εγκέφαλον, που σαν σπίθα έδωσεν το έναυσμαν για να γίνουν τα βήματα που τελικά οδηγήσαν σε όσα απολαμβάνουμεν σήμερα; 

Σκεφτείτε ας πούμεν, έναν Κύπριον γεννημένον το 1900 τζιαι που έφτασεν τα 85 χρόνια, τι αλλαγές επρόλαβεν να δει σε τόσο μικρό χρονικό διάστημαν. Ηλεκτρισμός, υδροδότηση, αυτοκίνηση, τηλεπικοινωνίες, διαδίκτυον, γενετική μηχανική, διάστημαν...οι παραπάνω που τούτες τες σημερινές καθημερινότητες θα αποτελούσαν  - κυριολεκτικά - θαύματα για τον ίδιον άθρωπον, αν του εμιλούσες στα 15 του τζιαι μετά στα 75 του. 

Έτσι όποτε συζητώ, ειδικά με νέους αθρώπους, τζιαι αναφέρω τους ότι "ουδέν αδύνατον", εν απογοητευτικόν να τους ακούω τζιαι να τους βλέπω να πασκίζουν να εύρουν "εξαιρέσεις". Να αποκαλούν μιαν επιθυμητήν κατάστασην/ ανακάλυψην/ πρόοδον ως "ουτοπικήν", άρα αδύνατην. Αθθυμούμαι μιαν σκηνήν που την δεύτερην ταινίαν των Star Wars (μπορείτε να την απολαύσετε δαμέ) όπου ο δάσκαλος Γιόντα σηκώννει το διαστημόπλοιον του Λουκ μέσα που το βάλτον όπου ήταν βυθισμένον χρησιμοποιώντας την "δύναμην". Ο Λουκ, που νωρίττερα είshεν αποτύχει ο ίδιος, πλησιάζει έκθαμβος λαλώντας "εν το πιστεύκω" τζιαι ο Γιόντα απαντά του "εν για τούτον που απέτυχες". Εν μια άλλη διατύπωση του "η πίστη κινεί βουνά".

Φυσικά εμιλήσαμεν παλιά για την έννοιαν "πίστη" τζιαι δαμέ εννοούμεν το "belief" τζιαι όχι το "faith" (η τυφλή, θρησκευτική πίστη δηλαδή), το οποίον προσωπικά βρίσκω ως υποσκαπτικόν στην πρόοδον, γιατί προάγει την μοιρολατρίαν τζιαι το "πίστευε και μη ερεύνα". Για να βάλεις ένα στόχον πρέπει πρώτα να "ονειρευτείς" το αποτέλεσμαν. Για να ονειρευτείς το αποτέλεσμαν τζιαι να το στοχεύσεις, πρέπει να "πιστέψεις" ότι μπορεί να τα καταφέρεις. Πολλές φορές ενάντια στα καθιερωμένα στερεότυπα τζιαι την αμφισβήτησην. Ο δρόμος της πραγματικής προόδου εν πάντα σπαρμένος με εμπόδια. Τζιαι ο σωστός "πιστός" δοκιμάζει συνεχώς την "πίστην" του με "τεκμήρια", τζιαι εν έτοιμος να αμφισβητήσει τα πάντα.

Οι ουτοπίες λοιπόν έχουν τον σκοπόν τους. Ο άθρωπος εξάλλου βαδίζει που ουτοπίαν σε ουτοπίαν τζιαι κάθε επίτευγμαν αννοίει το δρόμον για τα επόμενα. Φυσικά, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος, να γινούμεν μύωπες (πολλοί όντως το παθαίνουν) τζιαι μηδενιστές. Αντί να συγκρίνουμεν την κατάστασην μας με το χτες, (ή με μιαν δυσμενέστερην κατάστασην γενικότερα) συγκρίνουμεν την πολλές φορές με μιαν "ιδεατήν" κατάστασην, με αποτέλεσμαν πάντα να είμαστεν μίζεροι τζιαι ανικανοποίητοι. Ακόμα shιειρόττερα, να αναπολούμεν στοιχεία ενός παρελθόντος που εν θα επιστρέψει πλέον, τζιαι που μέσα στο στρεβλωμένον μας οπτικόν πεδίον, φαντάζει ανώττερον. Που τούτην την έννοιαν, θέλει προσοχήν πως χειριζούμαστεν τα όνειρα μας τζιαι που τοποθετούμεν τον εκάστοτε "πήχυν". Καλλίττερα να πετύχεις κάτι μικρόν παρά να αποτυγχάνεις συνεχώς σε κάτι "μεγάλον". Τζιαι πάντα να αθθυμάσαι να κοιτάζεις τόσον ψηλά όσον τζιαι χαμηλά. 

Ώσπου να επιτευχθεί η επόμενη "ουτοπία" (μια λειτουργική συμφωνία στο κυπριακόν λόγου χάρην), stay cool and keep rocking!